Προτελευταίο άρθρο μου πριν τις εκλογές. Την άλλη βδομάδα θ' ασχοληθώ άλλη μία φορά με το θέμα γιατί έχω την εντύπωση Μπάμπη μου ότι όσο περνάει ο καιρός,ο Μπένι σου φαίνεται πως είναι ο σοβαρός πολιτικός που θα μας σώσει...Όσο για σένα Αννούλα,μη νομίζεις πως δε σε άκουσα προχθές στη καφετέρια να εκθειάζεις τον Αντωνάκη στη παρέα σου...Ας τ' αφήσουμε όμως αυτά. Θα σας επαναφέρω στη σκληρή πραγματικότητα πολύ σύντομα.
Τί είναι η ιστορία αγαπητοί μου φίλοι; Μία καταγραφή γεγονότων. Για παράδειγμα, το 1821 ξεκίνησε η επανάσταση. Με τις λεπτομέρειες των γεγονότων όμως χρειάζεται προσοχή,διότι εκεί υπεισέρχεται το στοιχείου του μύθου. Και σαν λαός,έχουμε παράδοση στη μυθολογία. Και μας αρέσει,εμάς τους νεοέλληνες να μπερδεύουμε πολλές φορές την ιστορία με την μυθιστορία. Να διανθίζουμε τα γεγονότα με θρύλους,και φανταστικές ιστορίες. Άραγε αυτό να οφείλεται στην υπερβολή,η οποία μας χαρακτηρίζει σαν λαό; Η ανάγκη υπερηρωποίησης κάποιων και καταβαράθρωσης κάποιων άλλων; Δεν το ξέρω.
Είναι καλό να γνωρίζεις την ιστορία του λαού σου. Έτσι μπορείς να διδαχθείς και από τα σωστά αλλά και να μην επαναλάβεις τα λάθη. Αν και ο Μαρξ το θεωρεί αναπόφευκτο,καθώς έχει πει πως "η ιστορία επαναλαμβάνεται την πρώτη φορά ως τραγωδία και τη δεύτερη ως φάρσα". Όμως η ημίμάθεια βγαίνει νικήτρια. Λίγοι είναι αυτοί που γνωρίζουν πραγματικά ιστορία,αγαπητοί μου. Οι Έλληνες βαδίζουν ξυπόλυτοι πάνω στα αρχαία μεγαλεία...
Σε αυτό το φεστιβάλ ημιμάθειας,λοιπόν, ακούγονται ιστορίες για αγρίους. Και το αποτέλεσμα είναι αποκαρδιωτικό. Ούτε την ιστορία μας ξέρουμε, αλλά ούτε και μπορούμε να γράψουμε νέες σελίδες στο λευκό βιβλίο. Κι άλλες φορές ο λαός μας τα 'χει βρει σκούρα. Όμως με τον έναν ή τον άλλο τρόπο την έβγαζε καθαρή. Τώρα είμαστε σε εξαιρετικά δύσκολη θέση και το μόνο που κάνουμε είναι να κοιτάμε άπραγοι και ανήμποροι κάποιους να παίζουν με το παρόν και το μέλλον μας. Κάποιοι λένε "η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει". Άκουσε να δεις ραγιά, με ευχολόγια και περασμένα μεγαλεία δε γίνεται τίποτα. Φούντωσα τώρα,ας μη συνεχίσω. Κοντολογίς, έχουμε το στυλό στα χέρια μας. Και έχει μελάνι. Γιατί δεν γράφουμε κάτι επιτέλους;;;....
ΥΓ 1: Για να μπορέσεις να μιλήσεις για τον έρωτα θα πρέπει πρώτα να τον έχεις ζήσει. Δε γίνεται να το παίζεις μάγκας μέσα από ρομαντικές ιστοριούλες, ποιήματα και κουραφέξαλα. Όταν θα φτάσεις στα ογδόντα σου άνεμε να είσαι σίγουρος πως θα άλλαζες ευχαρίστως είκοσι χρόνια αγάπης με δύο μήνες παράφορου έρωτα. Δεν έχει νόημα να συνεχίσω. Εγώ ευθύνομαι για όσα λέω και γράφω,ΟΧΙ για όσα καταλαβαίνετε...
ΥΓ 2: Το προηγούμενο Σάββατο συμπληρώθηκαν 45 χρόνια από την επιβολή δικτατορίας στη χώρα μας. Επειδή πολλοί και διάφοροι αυτοβαπτίστηκαν αντιστασιακοί μετά το τέλος της χούντας για να κερδίσουν ψεύτικη δόξα,ψήφους και αναγνώριση ας μιλήσουμε για έναν αντιστασιακό των πράξεων,τον Αλέκο Παναγούλη. Το κείμενο που ακολουθεί είναι του Νίκου Χρυσολωρά από την Καθημερινή...
Όταν εκδηλώθηκε η "επανάσταση", ο Αλέκος Παναγούλης, γιος και αδερφός αξιωματικών του Στρατού Ξηράς, υπηρετούσε τη θητεία του στη Βέροια. Ξαφνικά άρχισε να παριστάνει τον παράφρονα. "Γιατί δεν κάθεσαι Παναγούλη;" τον ρωτούσαν οι ανώτεροί του. "Γιατί είμαι ο Ακάθιστος Ύμνος" απαντούσε. Μετήχθη στη Θεσσαλονίκη για ψυχιατρική εξέταση, όπου "επείσθη" τελικά να καθήσει. Κατά την επιστροφή του στη μονάδα του λιποτάκτησε, αδίκημα που λόγω της ισχύος του στρατιωτικού νόμου ετιμωρείτο με θάνατο. Γνωστός για τους δημοκρατικούς του αγώνες πριν από τη δικτατορία, δραπέτευσε κυνηγημένος για την Κύπρο και στη συνέχεια, με τη βοήθεια της κυβέρνησης Μακαρίου, κατάφερε να διαφύγει στην Ευρώπη. Όταν επέστεψε -κρυφά φυσικά- στην Ελλάδα οργάνωσε με τους συντρόφους του απόπειρα δολοφονίας του επικεφαλής της χούντας, Γεωργίου Παπαδόπουλου.
Ο Παναγούλης, ακολουθώντας το κλασσικό παράδειγμα του Αρμόδιου και του Αριστογείτονα, θεωρούσε ότι ο "αποκεφαλισμός" του καθεστώτος πριν προλάβει να εδραιώσει την κυριαρχία του θα οδηγούσε στην κατάρρευσή του. Στις 13 Αυγούστου 1968 έστησε ενέδρα με εκρηκτικό μηχανισμό στο 31ο χιλιόμετρο Αθηνών-Σουνίου(Βάρκιζα), περιμένοντας την αυτοκινητοπομπή του Παπαδόπουλου. Για τεχνικούς λόγους όμως, η έκρηξη δεν σκοτώνει το δικτάτορα. Ο Παναγούλης συλλαμβάνεται επί τόπου και η ενέργειά του αποδοκιμάζεται από σύσσωμο τον πολιτικό κόσμο της εποχής, εκτός του Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος την επικροτεί(παρά το γεγονός ότι οι σχέσεις των δύο ανδρών ήταν και παρέμειναν τεταμένες,αν όχι ψυχρές).
Μετά από πολυήμερους εφιαλτικούς βασανισμούς στην ΕΑΤ/ΕΣΑ, ο Παναγούλης οδηγήθηκε σε δίκη. Η απολογία του συγκλόνισε την ελληνική και διεθνή κοινή γνώμη, καθώς οι ανταποκριτές των ξένων μέσων ενημέρωσης στην Αθήνα δεν υπόκειντο σε λογοκρισία. Στην αρχή της διαδικασίας, όταν ο πρόεδρος του δικαστηρίου κάλεσε τον "στρατιώτη Αλέξανδρο Παναγούλη" να δηλώσει αν δέχεται ή όχι την ενοχή του,εκείνος πέταξε τον μπερέ που βιαίως του είχαν φορέσει οι βασανιστές του και απάντησε ότι αρνείται να υπηρετεί τον στρατό που πρόδωσε την πατρίδα. Από κατηγορούμενος,μετατράπηκε σε κατήγορο. Δικαιολόγησε την απόπειρα τυρρανοκτονίας ως εξής: "Πιστεύω στον διάλογο και τη δημοκρατική αντιπαράθεση των ιδεών. Πιστεύω στην ειρηνική επίλυση των πολιτικών διαφορών. Και όταν υπάρχει έστω και η ελάχιστη δυνατότητα ειρηνικής διεξόδου...τότε η βία είναι απαράδεκτη. Ταυτόχρονα,όμως, πιστεύω ότι...όταν μια κατάσταση ανερχόμενη διά της βίας εδραιώνεται,όταν κάθε προσπάθεια απομάκρυνσης αυτής της κατάστασης αποδεικνύεται περιττή,διά της βίας επιδιώκεται η ανατροπή της". Γνωρίζοντας ότι θα καταδικαστεί, προκάλεσε ρίγη στο ακροατήριο με τη δήλωση πως "το ωραιότερον κύκνειον άσμα οιουδήποτε πραγματικού αγωνιστού είναι ο επιθανάτιος ρόγχος προ του εκτελεστικού αποσπάσματος μιας τυραννίας και αυτήν την θέσιν αποδέχομαι".
Καταδικάστηκε τελικά "δις εις θάνατον",αλλά η ποινή του δεν εκτελέστηκε ποτέ,λόγω των πιέσεων που δέχτηκε ο Παπαδόπουλος από σύσσωμη τη διεθνή κοινή γνώμη. Το πρωτοφανές και ανεπανάληπτο για πολιτικό κρατούμενο γεγονός ότι κινητοποιήθηκαν ταυτόχρονα για να τον σώσουν προσωπικότητες όπως ο πρόεδρος των ΗΠΑ,ο πρόεδρος της Γαλλίας,ο καγκελάριος της Γερμανίας,ο πρωθυπουργός της Βρετανίας,ο γ.γ του ΟΗΕ και ο Πάπας της Ρώμης καταδεικνύει ότι ο Παναγούλης πέτυχε το στόχο του να στρέψει τα βλέμματα του κόσμου στο ελληνικό δράμα. Ο ίδιος πάντως οδηγήθηκε στη φυλακή και υπέστη τρεις φορές το μαρτύριο της εικονικής εκτέλεσης. Την τρίτη φορά είπε στους βασανιστές του ότι "στερούνται ανδρικών αδένων για να τον εκετελέσουν".
Τα μαρτύρια που υπέστη ξεπερνούν και την πλέον διεστραμμένη φαντασία: "μαστιγώσεις με καλώδια και συρματόσκοινα σε όλο το κορμί,χτυπήματα με κλομπ στα πέλματα των ποδιών, χτυπήματα με σίδερο στο στήθος και τα πλευρά, εγκαύματα με τσιγάρο στα χέρια και τα γεννητικά όργανα,πέρασμα βελόνας από ευάγωγο μέταλλο στην ουρήθρα και θέρμανσή του με αναπτήρα,απόφραξη των αναπνευστικών οδών μέχρι ασφυξίας,χτυπήματα του κεφαλιού στους τοίχους και το πάτωμα,στέρηση ύπνου". Ποτέ δεν κατονόμασε τους συντρόφους του όμως,ούτε και ζήτησε χάρη ή επιείκεια. Αποπειράθηκε να δραπετεύσει τρεις φορές. Την πρώτη φορά προδόθηκε,τις άλλες δύο απέτυχε και συνελήφθησαν συναγωνιστές του που τον βοήθησαν. Πέρασε 4,5 χρόνια "εντοιχισμένος" σε ειδικό κελί στην απομόνωση,επιχειρώντας 25 απεργίες πείνας προκειμένου να διεκδικήσει τα διακιώματά του ως κρατούμενος. Στη διάρκεια του εγκλεισμού του έγραψε,συχνά με το ίδιο του το αίμα,ποιήματα πολιτικού χαρακτήρα,τα οποία-με μυθιστορηματικές συνθήκες- διοχετεύτηκαν στο εξωτερικό,μελοποιήθηκαν από τον μουσικοσυνθέτη Μίκη Θεοδωράκη και τραγουδήθηκαν αργότερα στην εξέγερση του Πολυτεχνείου. Με την μεταπολίτευση, εξελέγη βουλευτής της Ένωσης Κέντρου. Σκοτώθηκε δύο χρόνια αργότερα σε αυτοκινητικό δυστύχημα,για τις συνθήκες του οποίου έχουν διατυπωθεί πολλά ερωτήματα.
Ο Παναγούλης υπήρξε χωρίς αμφιβολία η κορυφαία μορφή της αντίστασης εναντίον της δικτατορίας των συνταγματαρχών στην Ελλάδα. Η δράση του, καθώς και της οικογένειας(αντιστασιακοί ήταν και τα αδέρφια του) και των συναγωνιστών του,έστρεψε την προσοχή των διεθνών μέσων ενημέρωσηςστην κατάσταση που επικρατούσε στη χώρα μας και τα πάθη του αποκάλυψαν την αληθινή φύση του δικτατορικού καθεστώτος.
Στις μέρες μας, όπου λέξεις όπως "αγωνιστής" και "αντίσταση" χρησιμοποιούνται για τους πλέον ευτελείς σκοπούς, τα έργα και οι ημέρες του Παναγούλη εκθέτουν και γελοιοποιούν τους δήθεν και εκ του ασφαλούς "επαναστάτες". Άλλωστε,το πλέον εντυπωσιακό στοιχείο ήταν ότι ο Παναγούλης δεν ήταν ιδεαλιστής, αλλά ρεαλιστής και πολιτικά μετριοπαθής(ιδεολογικά τοποθετούνταν στο λεγόμενο "μεσαίο χώρο"). Όλες οι πράξεις του ήταν προσεκτικά μελετημένες ώστε να συμβάλουν στην κατεύθυνση ενός και μόνο στόχου: την πτώση της δικτατορίας. Έφυγε πριν προλάβει να φθαρεί ως σύμβολο, γνωρίζοντας τουλάχιστον ότι οι αγώνες του απέδωσαν καρπούς.....
Τί είναι η ιστορία αγαπητοί μου φίλοι; Μία καταγραφή γεγονότων. Για παράδειγμα, το 1821 ξεκίνησε η επανάσταση. Με τις λεπτομέρειες των γεγονότων όμως χρειάζεται προσοχή,διότι εκεί υπεισέρχεται το στοιχείου του μύθου. Και σαν λαός,έχουμε παράδοση στη μυθολογία. Και μας αρέσει,εμάς τους νεοέλληνες να μπερδεύουμε πολλές φορές την ιστορία με την μυθιστορία. Να διανθίζουμε τα γεγονότα με θρύλους,και φανταστικές ιστορίες. Άραγε αυτό να οφείλεται στην υπερβολή,η οποία μας χαρακτηρίζει σαν λαό; Η ανάγκη υπερηρωποίησης κάποιων και καταβαράθρωσης κάποιων άλλων; Δεν το ξέρω.
Είναι καλό να γνωρίζεις την ιστορία του λαού σου. Έτσι μπορείς να διδαχθείς και από τα σωστά αλλά και να μην επαναλάβεις τα λάθη. Αν και ο Μαρξ το θεωρεί αναπόφευκτο,καθώς έχει πει πως "η ιστορία επαναλαμβάνεται την πρώτη φορά ως τραγωδία και τη δεύτερη ως φάρσα". Όμως η ημίμάθεια βγαίνει νικήτρια. Λίγοι είναι αυτοί που γνωρίζουν πραγματικά ιστορία,αγαπητοί μου. Οι Έλληνες βαδίζουν ξυπόλυτοι πάνω στα αρχαία μεγαλεία...
Σε αυτό το φεστιβάλ ημιμάθειας,λοιπόν, ακούγονται ιστορίες για αγρίους. Και το αποτέλεσμα είναι αποκαρδιωτικό. Ούτε την ιστορία μας ξέρουμε, αλλά ούτε και μπορούμε να γράψουμε νέες σελίδες στο λευκό βιβλίο. Κι άλλες φορές ο λαός μας τα 'χει βρει σκούρα. Όμως με τον έναν ή τον άλλο τρόπο την έβγαζε καθαρή. Τώρα είμαστε σε εξαιρετικά δύσκολη θέση και το μόνο που κάνουμε είναι να κοιτάμε άπραγοι και ανήμποροι κάποιους να παίζουν με το παρόν και το μέλλον μας. Κάποιοι λένε "η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει". Άκουσε να δεις ραγιά, με ευχολόγια και περασμένα μεγαλεία δε γίνεται τίποτα. Φούντωσα τώρα,ας μη συνεχίσω. Κοντολογίς, έχουμε το στυλό στα χέρια μας. Και έχει μελάνι. Γιατί δεν γράφουμε κάτι επιτέλους;;;....
ΥΓ 1: Για να μπορέσεις να μιλήσεις για τον έρωτα θα πρέπει πρώτα να τον έχεις ζήσει. Δε γίνεται να το παίζεις μάγκας μέσα από ρομαντικές ιστοριούλες, ποιήματα και κουραφέξαλα. Όταν θα φτάσεις στα ογδόντα σου άνεμε να είσαι σίγουρος πως θα άλλαζες ευχαρίστως είκοσι χρόνια αγάπης με δύο μήνες παράφορου έρωτα. Δεν έχει νόημα να συνεχίσω. Εγώ ευθύνομαι για όσα λέω και γράφω,ΟΧΙ για όσα καταλαβαίνετε...
ΥΓ 2: Το προηγούμενο Σάββατο συμπληρώθηκαν 45 χρόνια από την επιβολή δικτατορίας στη χώρα μας. Επειδή πολλοί και διάφοροι αυτοβαπτίστηκαν αντιστασιακοί μετά το τέλος της χούντας για να κερδίσουν ψεύτικη δόξα,ψήφους και αναγνώριση ας μιλήσουμε για έναν αντιστασιακό των πράξεων,τον Αλέκο Παναγούλη. Το κείμενο που ακολουθεί είναι του Νίκου Χρυσολωρά από την Καθημερινή...
Όταν εκδηλώθηκε η "επανάσταση", ο Αλέκος Παναγούλης, γιος και αδερφός αξιωματικών του Στρατού Ξηράς, υπηρετούσε τη θητεία του στη Βέροια. Ξαφνικά άρχισε να παριστάνει τον παράφρονα. "Γιατί δεν κάθεσαι Παναγούλη;" τον ρωτούσαν οι ανώτεροί του. "Γιατί είμαι ο Ακάθιστος Ύμνος" απαντούσε. Μετήχθη στη Θεσσαλονίκη για ψυχιατρική εξέταση, όπου "επείσθη" τελικά να καθήσει. Κατά την επιστροφή του στη μονάδα του λιποτάκτησε, αδίκημα που λόγω της ισχύος του στρατιωτικού νόμου ετιμωρείτο με θάνατο. Γνωστός για τους δημοκρατικούς του αγώνες πριν από τη δικτατορία, δραπέτευσε κυνηγημένος για την Κύπρο και στη συνέχεια, με τη βοήθεια της κυβέρνησης Μακαρίου, κατάφερε να διαφύγει στην Ευρώπη. Όταν επέστεψε -κρυφά φυσικά- στην Ελλάδα οργάνωσε με τους συντρόφους του απόπειρα δολοφονίας του επικεφαλής της χούντας, Γεωργίου Παπαδόπουλου.
Ο Παναγούλης, ακολουθώντας το κλασσικό παράδειγμα του Αρμόδιου και του Αριστογείτονα, θεωρούσε ότι ο "αποκεφαλισμός" του καθεστώτος πριν προλάβει να εδραιώσει την κυριαρχία του θα οδηγούσε στην κατάρρευσή του. Στις 13 Αυγούστου 1968 έστησε ενέδρα με εκρηκτικό μηχανισμό στο 31ο χιλιόμετρο Αθηνών-Σουνίου(Βάρκιζα), περιμένοντας την αυτοκινητοπομπή του Παπαδόπουλου. Για τεχνικούς λόγους όμως, η έκρηξη δεν σκοτώνει το δικτάτορα. Ο Παναγούλης συλλαμβάνεται επί τόπου και η ενέργειά του αποδοκιμάζεται από σύσσωμο τον πολιτικό κόσμο της εποχής, εκτός του Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος την επικροτεί(παρά το γεγονός ότι οι σχέσεις των δύο ανδρών ήταν και παρέμειναν τεταμένες,αν όχι ψυχρές).
Μετά από πολυήμερους εφιαλτικούς βασανισμούς στην ΕΑΤ/ΕΣΑ, ο Παναγούλης οδηγήθηκε σε δίκη. Η απολογία του συγκλόνισε την ελληνική και διεθνή κοινή γνώμη, καθώς οι ανταποκριτές των ξένων μέσων ενημέρωσης στην Αθήνα δεν υπόκειντο σε λογοκρισία. Στην αρχή της διαδικασίας, όταν ο πρόεδρος του δικαστηρίου κάλεσε τον "στρατιώτη Αλέξανδρο Παναγούλη" να δηλώσει αν δέχεται ή όχι την ενοχή του,εκείνος πέταξε τον μπερέ που βιαίως του είχαν φορέσει οι βασανιστές του και απάντησε ότι αρνείται να υπηρετεί τον στρατό που πρόδωσε την πατρίδα. Από κατηγορούμενος,μετατράπηκε σε κατήγορο. Δικαιολόγησε την απόπειρα τυρρανοκτονίας ως εξής: "Πιστεύω στον διάλογο και τη δημοκρατική αντιπαράθεση των ιδεών. Πιστεύω στην ειρηνική επίλυση των πολιτικών διαφορών. Και όταν υπάρχει έστω και η ελάχιστη δυνατότητα ειρηνικής διεξόδου...τότε η βία είναι απαράδεκτη. Ταυτόχρονα,όμως, πιστεύω ότι...όταν μια κατάσταση ανερχόμενη διά της βίας εδραιώνεται,όταν κάθε προσπάθεια απομάκρυνσης αυτής της κατάστασης αποδεικνύεται περιττή,διά της βίας επιδιώκεται η ανατροπή της". Γνωρίζοντας ότι θα καταδικαστεί, προκάλεσε ρίγη στο ακροατήριο με τη δήλωση πως "το ωραιότερον κύκνειον άσμα οιουδήποτε πραγματικού αγωνιστού είναι ο επιθανάτιος ρόγχος προ του εκτελεστικού αποσπάσματος μιας τυραννίας και αυτήν την θέσιν αποδέχομαι".
Καταδικάστηκε τελικά "δις εις θάνατον",αλλά η ποινή του δεν εκτελέστηκε ποτέ,λόγω των πιέσεων που δέχτηκε ο Παπαδόπουλος από σύσσωμη τη διεθνή κοινή γνώμη. Το πρωτοφανές και ανεπανάληπτο για πολιτικό κρατούμενο γεγονός ότι κινητοποιήθηκαν ταυτόχρονα για να τον σώσουν προσωπικότητες όπως ο πρόεδρος των ΗΠΑ,ο πρόεδρος της Γαλλίας,ο καγκελάριος της Γερμανίας,ο πρωθυπουργός της Βρετανίας,ο γ.γ του ΟΗΕ και ο Πάπας της Ρώμης καταδεικνύει ότι ο Παναγούλης πέτυχε το στόχο του να στρέψει τα βλέμματα του κόσμου στο ελληνικό δράμα. Ο ίδιος πάντως οδηγήθηκε στη φυλακή και υπέστη τρεις φορές το μαρτύριο της εικονικής εκτέλεσης. Την τρίτη φορά είπε στους βασανιστές του ότι "στερούνται ανδρικών αδένων για να τον εκετελέσουν".
Τα μαρτύρια που υπέστη ξεπερνούν και την πλέον διεστραμμένη φαντασία: "μαστιγώσεις με καλώδια και συρματόσκοινα σε όλο το κορμί,χτυπήματα με κλομπ στα πέλματα των ποδιών, χτυπήματα με σίδερο στο στήθος και τα πλευρά, εγκαύματα με τσιγάρο στα χέρια και τα γεννητικά όργανα,πέρασμα βελόνας από ευάγωγο μέταλλο στην ουρήθρα και θέρμανσή του με αναπτήρα,απόφραξη των αναπνευστικών οδών μέχρι ασφυξίας,χτυπήματα του κεφαλιού στους τοίχους και το πάτωμα,στέρηση ύπνου". Ποτέ δεν κατονόμασε τους συντρόφους του όμως,ούτε και ζήτησε χάρη ή επιείκεια. Αποπειράθηκε να δραπετεύσει τρεις φορές. Την πρώτη φορά προδόθηκε,τις άλλες δύο απέτυχε και συνελήφθησαν συναγωνιστές του που τον βοήθησαν. Πέρασε 4,5 χρόνια "εντοιχισμένος" σε ειδικό κελί στην απομόνωση,επιχειρώντας 25 απεργίες πείνας προκειμένου να διεκδικήσει τα διακιώματά του ως κρατούμενος. Στη διάρκεια του εγκλεισμού του έγραψε,συχνά με το ίδιο του το αίμα,ποιήματα πολιτικού χαρακτήρα,τα οποία-με μυθιστορηματικές συνθήκες- διοχετεύτηκαν στο εξωτερικό,μελοποιήθηκαν από τον μουσικοσυνθέτη Μίκη Θεοδωράκη και τραγουδήθηκαν αργότερα στην εξέγερση του Πολυτεχνείου. Με την μεταπολίτευση, εξελέγη βουλευτής της Ένωσης Κέντρου. Σκοτώθηκε δύο χρόνια αργότερα σε αυτοκινητικό δυστύχημα,για τις συνθήκες του οποίου έχουν διατυπωθεί πολλά ερωτήματα.
Ο Παναγούλης υπήρξε χωρίς αμφιβολία η κορυφαία μορφή της αντίστασης εναντίον της δικτατορίας των συνταγματαρχών στην Ελλάδα. Η δράση του, καθώς και της οικογένειας(αντιστασιακοί ήταν και τα αδέρφια του) και των συναγωνιστών του,έστρεψε την προσοχή των διεθνών μέσων ενημέρωσηςστην κατάσταση που επικρατούσε στη χώρα μας και τα πάθη του αποκάλυψαν την αληθινή φύση του δικτατορικού καθεστώτος.
Στις μέρες μας, όπου λέξεις όπως "αγωνιστής" και "αντίσταση" χρησιμοποιούνται για τους πλέον ευτελείς σκοπούς, τα έργα και οι ημέρες του Παναγούλη εκθέτουν και γελοιοποιούν τους δήθεν και εκ του ασφαλούς "επαναστάτες". Άλλωστε,το πλέον εντυπωσιακό στοιχείο ήταν ότι ο Παναγούλης δεν ήταν ιδεαλιστής, αλλά ρεαλιστής και πολιτικά μετριοπαθής(ιδεολογικά τοποθετούνταν στο λεγόμενο "μεσαίο χώρο"). Όλες οι πράξεις του ήταν προσεκτικά μελετημένες ώστε να συμβάλουν στην κατεύθυνση ενός και μόνο στόχου: την πτώση της δικτατορίας. Έφυγε πριν προλάβει να φθαρεί ως σύμβολο, γνωρίζοντας τουλάχιστον ότι οι αγώνες του απέδωσαν καρπούς.....
